Sự phát triển chung

Tuổi vị thành niên (12 – 18 tuổi) là giai đoạn cực kỳ phức tạp, trẻ thấy cơ thể mình biến đổi, mất tất cả các điểm tựa đã có, phải rời xa tuổi thơ để đến với thế giới của người lớn. Nhưng thế giới này vẫn chưa phải là thế giới của chúng và thậm chí chính trẻ phản bác thế giới đó (trẻ thường xuyên đối lập với chúng ta và không thừa nhận cái uy quyền của người lớn) để tìm kiếm các điểm tựa mới từ bạn bè (và không phải lúc nào cũng là bạn bè ngoan).

Hormone thay đổi, cơ thể thay đổi khiến trẻ có ngoại hình gần giống như người lớn: con trai bộ phận sinh dục to ra, lông đã bắt đầu phát triển ở bộ phận sinh dục và ở nách, ria mép cũng bắt đầu xuất hiện. Con gái thì thấy hành kinh, ngực to lên… Những thay đổi về thể chất khiến trẻ có những thay đổi lớn về cảm xúc, tâm trạng dễ thay đổi: ví dụ như nhạy cảm hơn, dễ nổi giận bất ngờ, dễ nhiệt tình nhưng cũng dễ chán nản.

Đây là giai đoạn nổi loạn, việc học hỏi cuộc sống và khám phá sự thay đổi mới mẻ của bản thân được thực hiện thông qua những trải nghiệm, nhiều khi đó là những trải nghiệm rất mạo hiểm. Đây chính là một hình thức trẻ tìm kiếm giới hạn về sức mạnh và khả năng của chính mình. Vì vậy, trong giai đoạn này nhiều trẻ thường đùa giỡn với các vấn đề vấn đề liên quan đến pháp luật và có thể thử ăn trộm, hút thuốc, uống rượu hay sử dụng chất kích thích… và tình dục.

Sự xuất hiện của ham muốn tình dục là một sự đảo lộn đối với trẻ vị thành niên. Lúc này, đó là thứ ham muốn của người lớn, chứ không còn đơn thuần là những băn khoăn về tình dục như trong giai đoạn ấu thơ. Chúng không biết phải làm gì với những xung năng tình dục đang khuấy đảo  và phản ứng đầu tiên chúng thường làm là tìm cách lờ nó đi (bằng cách trốn tránh trong các trò chơi điện tử chẳng hạn). Chúng cũng không biết phải đề cập và ứng xử với các bạn khác giới như thế nào, những người bạn này vừa lôi cuốn chúng nhưng lại làm chúng e ngại (một đứa con trai thì phải ứng xử như thế nào để làm bạn gái thích mình mà không trở nên lố bịch và không bị từ chối? Một cô gái phải làm sao để một cậu con trai thích mình mà không nhượng bộ tất cả và cũng không để tuột mất bạn ấy trong tay của một đối thủ? Làm thế nào với một cơ thể đang thay đổi nhưng vẫn còn rất vụng về và chẳng duyên dáng gì, với cái giọng đang vỡ, với bộ ngực đang nhú?)

Tất cả những yếu tố trên làm cho trẻ vị thành niên thay đổi tâm trạng thường xuyên và khó hiểu (lúc này trẻ có thể là một người rất dịu hiền và tốt bụng và lúc sau lại trở nên khép kín, hung hăng và khó chịu).

Trước những xáo trộn này, trẻ vị thành niên có thể có hai thái độ hoàn toàn đối lập nhau :

• Hoặc là trẻ không muốn rời bạn bè (gia đình mới của trẻ), với những người bạn này, trẻ tìm kiếm các điểm tựa mới (và làm vài điều dại dột).
• Hoặc là trẻ phản ứng bằng cách chạy trốn và giam mình trong sự đơn độc bằng cách ở lỳ một mình trong phòng hoặc trước máy tính (đây là một cách để không phải đối đầu với các xung năng tình dục mới nảy sinh nhưng cũng là cách để không phải nghĩ).

Một đặc điểm nữa của tuổi vị thành niên đó chính là sự khao khát lớn lao đối với những ý tưởng, những vấn đề hiện sinh (hứng thú đối với những triết lí lớn lao hay đối với sự tìm kiếm về mặt tinh thần và tôn giáo).

Một giai đoạn thiếu niên “bùng nổ” – mặc dù nó thường đi kèm với sự mạo hiểm tột cùng trong nhiều lĩnh vực (các hành vi nguy cơ đa dạng, sử dụng các chất độc hại, tình dục– thường là điềm lành hơn là một giai đoạn thiếu niên quá yên lặng (ở đây, trẻ im lặng tất cả các xung đột và không giải quyết chúng). Trường hợp thứ nhất có thể mở ra cho người trưởng thành một cuộc sống rất có tổ chức và vững vàng trong khi đó trường hợp thứ hai sẽ luôn luôn bị khuấy đảo bởi những xung đột nội tâm không được giải quyết, những trải nghiệm không được thực hiện.

Sự phát triển trí tuệ của trẻ từ 12 đến 18  tuổi (Giai đoạn thao tác hình thức)

Tư duy hình thức được xây dựng ở giai đoạn này và cho phép trẻ thiết lập  mối quan hệ giữa hiện thực và khả năng. Đây là giai đoạn phát triển cuối cùng của tư duy, và với Piaget, đây là thời điểm mà trí tuệ của trẻ đã đạt được sự chín muồi.

Kiểu tư duy này có đặc điểm: dựa vào những đặc điểm có tính chất tượng trưng, dựa vào một hệ thống kí hiệu qui ước như ngôn ngữ, các kí hiệu toán học, vật lý học…  để suy luận, phân tích rút ra những kết luận, thoát khỏi mối liên hệ trực tiếp với vật thật hoặc mô hình thay thế. Trước khi giải quyết vấn đề, thiếu niên có khả năng đưa ra giả thuyết cho tình huống và dựa vào giả thuyết đó để xây dựng chiến lược, giải quyết vấn đề đặt ra.

Theo Piaget, các thao tác hình thức không phải ai cũng đạt đến được bởi ông cho rằng sự lập luận phụ thuộc rất nhiều vào các nhân tố xã hội.

———————