Ha��i cha��ng ra��i loa??n tia�?n ba??c
Ma��t pha�? na�? 35 tua��i a�Y Los Angeles cho bia??t sau khi tha��a ka?? $500,000 nA?m nA?m va�? tr?�a��c, cA? hay hoa??ng sa�? vA� th?�a�?ng xuyA?n tha��c thA?u A�A?m. CA? ca??m tha??y xa??u ha�� khi cA? ra??t nhia�?u tia�?n vA� cA? ca??m tha??y d?�a�?ng nh?� sa�� tia�?n nA�y cha�� khA?ng pha??i chA�nh tha��c la��c A�A? giA?p mA�nh xA?y da��ng A�?�a�?c ma��t cA?ng ty.
|
Sau nA�y cA? nha?�n ra mA�nh A�A? ca�� ga??ng chi tiA?u khoa??ng tia�?n tha��a ka?? ma��t cA?ch khA?ng ca?�n thia??t vA� cA? nghA� mA�nh khA?ng xa��ng A�A?ng cA? nhia�?u tia�?n nh?� tha??. “TA?i ca??m tha??y xa??u ha�� vA� ma�?i ng?�a�?i xung quanh nghA� tA?i thA�nh cA?ng trong khi tA?i khA?ng nghA� nh?� va?�y,a�? ng?�a�?i pha�? na�? cho bia??t. “Ma�?i ng?�a�?i A�a�?u mua��n A�?�a�?c may ma??n, vA� tA?i A�A? tra??i qua kinh nghia��m A�A?. Nha�?ng gA� tA?i cA? tha�? nA?i lA�: ba??n pha??i tra?? giA? cho chA?ng. TA?i khA?ng tra?? ba?�ng tia�?n, nh?�ng tA?i thanh toA?n ba?�ng nhia�?u nA?m ca��a cua��c A�a�?i.a�?
CA?u chuya��n lA� ma��t da?�n cha��ng va�? tria��u cha��ng mA� cA?c nhA� tA?m lA? ha�?c ga�?i lA� Ra��i loa??n tia�?n ba??c (Money Disoder). A?A?y lA� tria��u cha��ng pha�� bia??n a�Y cA?c n?�a��c phA?t tria�?n vA� A�ang phA?t tria�?n. a�z Ma�?, cA?c nghiA?n ca��u cho tha??y tia�?n ba??c lA� va??n A�a�? la��n nha??t da?�n A�a??n sa�� xung A�a��t, cA?i vA? vA� ly da�� ca��a cA?c ca?�p va�? cha��ng ma��i c?�a��i. Tr?�a��c khi na�?n kinh ta?? tha?? gia��i A�i xua��ng, ca�� 3 trong 4 gia A�A�nh Ma�? thA? nha?�n cA?c va??n A�a�? tia�?n ba??c da?�n A�a??n ra??t nhia�?u cA?ng tha??ng trong cua��c sa��ng. Ma��t kha??o sA?t trA?n ma??ng ca��a Hia��p Ha��i TA?m LA? Hoa KA� (American Psychological Association) cho tha??y 75% trong sa�� 2,500 ng?�a�?i tr?�a�Yng thA�nh cho bia??t tia�?n lA� nguyA?n nhA?n sa�� ma��t ca��a cA?ng tha??ng trong cua��c sa��ng. CA?ng tha??ng tA�i chA�nh cA? tha�? lA�m gia??m tha�?a mA?n trong quan ha�� tA�nh da�?c, gia??m nA?ng sua??t lao A�a��ng vA� hia��u qua?? cA?ng via��c, tA?ng nguy c?? ma??c ba��nh tra?�m ca??m, da?�n A�a??n nhia�?u va??n A�a�? trong ca??m xA?c vA� sa��c kha�?e.
Ra��i loa??n tA?m lA? tia�?n ba??c xa??y ra khi ma��t cA? nhA?n liA?n ta�?c tha��c hia��n cA?c hA�nh vi ta�� ha��y hoa??i vA� ta�� gia��i ha??n tA�i chA�nh ca��a ba??n thA?n. Ra��i loa??n xa??y ra khi A? tha��c va�? tia�?n ba??c ba�� tiA?u ca��c hA?a ta�� nha�?ng tra??i nghia��m ta�� a??u th?? ca��a ma��i ng?�a�?i. Nha�?ng tra??i nghia��m nA�y bao ga��m sa�� lo la??ng, phia�?n nA?o hoa?�c nha�?ng sa�� kia��n khA?ng hay trong cua��c sa��ng liA?n quan A�a??n tia�?n ba??c. CA?c tra??i nghia��m nA�y gA?y ra cA?c a??n t?�a�?ng theo nhia�?u ma��c A�a�� vA� cA? tha�? kA�o dA�i A�a??n tua��i tr?�a�Yng thA�nh. CA?c a??n t?�a�?ng A�a??y tra�Y thA�nh nia�?m tin ca��t lA�i (core belief) va�? tA�i chA�nh trong t?�??ng lai ca��a ma��i cA? nhA?n.
A? tha��c va�? tia�?n ba??c A�?�a�?c chA?ng ta tia??p thu ta�� nha�?ng gA� cha ma??, gia A�A�nh vA� nha�?ng ng?�a�?i vA� sa�� via��c xung quanh ga��i A�a??n: ma��t mA?i a??m gia A�A�nh cA? ra��i ro tan va�? do suy thoA?i kinh ta??, cha vA� ma?? cA?i nhau xoay quanh chuya��n tia�?n ba??c, cha�� na�? A�a??n nhA�. Hoa?�c ng?�a�?c la??i, ba??n cA? tha�? sinh ra trong gia A�A�nh khA? gia??, A�?�a�?c A�A?p a��ng ta??t ca?? ma�?i nhu ca?�u mong mua��n. Ta??t ca?? ma�?i ng?�a�?i A�a�?u cA? kinh nghia��m tA�i chA�nh cA? nhA?n khA?c bia��t. Hia�?u rA� A�?�a�?c A�ia�?u nA�y lA� b?�a��c A�a?�u tiA?n A�a�? lA�m cha�� tA�i chA�nh ca��a ba??n thA?n vA� kha??c pha�?c tria��u cha��ng ra��i loa??n tia�?n ba??c. Tia??p theo chA?ng ta cA? tha�? tA�m hia�?u A�a�? xA?c A�a��nh A? tha��c va�? tia�?n ba??c xua??t phA?t ta�� A�A?u vA� len la�?i vA�o tA?m trA� chA?ng ta nh?� tha?? nA�o. Cua��i cA?ng ta cA? tha�? sa�?a A�a��i chA?ng thA�nh nha�?ng A? tha��c ta��t h??n vA� hia��u qua?? trong cua��c sa��ng.
Trong nha�?ng nA?m ga?�n A�A?y, cA?c nhA� khoa ha�?c A�A? xA?c A�a��nh A�?�a�?c cA?c ra��i loa??n hA�nh vi tA�i chA�nh bao ga��m:
– Chi tiA?u quA? ma��c (overspending)
– Chi tiA?u quA? tha??p (underspending) do kha��ng hoa??ng tA?m lA?
– M?�a�?n tia�?n liA?n tia??p (serial borrowing)
– Gian da��i va��i va�? hoa?�c cha��ng va�? thu nha?�p vA� chi tiA?u (financial infidelity)
– Nghia��n lA�m via��c (workaholic)
– Cho tia�?n ng?�a�?i thA?n A�a�? kia�?m soA?t ha�? (financial incest)
– Cung ca??p tra?� va�� thA�nh niA?n ma��t sa�� tia�?n chi tiA?u la��n A�a�? sau A�A? khia??n tra?� khA?ng cA? A�a��ng la��c A�a�? ta�� nuA?i mA�nh da?�n A�a??n pha�? thua��c tA�i chA�nh (financial enable & financial dependence)
– TA�ch tra�? tia�?n ba??c quA? ma��c (hoarding)
– Nha�?ng ca??m giA?c xa??u ha�� xung quanh chuya��n giA�u nghA?o
Brad Klontz vA� ca��ng sa�� ta??i A?a??i ha�?c Kansas State A�A? tha��c hia��n ma��t nghiA?n ca��u xA?c A�a��nh Quan A�ia�?m va�? tia�?n ba??c. NghiA?n ca��u nA�y thA?m dA? 422 ng?�a�?i va�? 72 va??n A�a�? liA?n quan A�a??n quan A�ia�?m va�? tia�?n ba??c sau A�A? phA?n tA�ch sa�� liA?n ha�� gia�?a cA?c cA?u tra?? la�?i. Cua��c nghiA?n ca��u xA?c A�a��nh cA? ba��n quan A�ia�?m chA�nh va�? tia�?n ba??c bao ga��m: nA� trA?nh tia�?n (money avoidance), tA?n tha�? tia�?n (money worship), A�a��a va�� hA?a tia�?n (money status) vA� ca??nh giA?c tia�?n (money vigilance).
Tr?�a��c khi A�a�?c tia??p, cA?c ba??n cA? tha�? lA�m ba??ng A�A?nh giA? A�a�? bia??t thA?i A�a�� A�a��i va��i tia�?n ba??c ca��a mA�nh:Download PDF (ba??n tia??ng Via��t do VIET Psychology da��ch).
A�
Tra��n TrA?nh Tia�?n (Money Avoidance): Nha�?ng ng?�a�?i chia sa?? quan A�ia�?m nA�y th?�a�?ng ta�� ta??o khoa??n cA?ch gia�?a ha�? va��i tia�?n ba??c. GiA?o s?� Klontz cho bia??t nhA?m nA�y th?�a�?ng lo la??ng va�? ma��c A�a�� tiA?u xA�i tha?� tA�n da�?ng, tin ra?�ng ha�? khA?ng xa��ng A�A?ng A�a�? tra�Y nA?n giA�u cA? vA� cA? tha�? ta�� ha��y hoa??i tA�i chA�nh ca��a ba??n thA?n khi cA? quA? nhia�?u tia�?n. Nha�?ng ng?�a�?i ca��a nhA?m nA�y th?�a�?ng cA? thu nha?�p tha??p vA� A�t tA�i sa??n.
TA?n Tha�? Tia�?n (Money Worship): Nha�?ng ng?�a�?i chia sa?? quan A�ia�?m nA�y ng?�a�?c hoA�n toA�n va��i nhA?m trA?n, nh?�ng hA�nh vi ca��a ha�? cA�ng cA? tA�nh ha��y hoa??i t?�??ng ta��. Ha�? tin ra?�ng sa�� gia tA?ng trong thu nha?�p hoa?�c ma��t va?�n may ba??t nga�? sa?? lA�m cho ma�?i tha�� ta��t h??n, vA� ha??nh phA?c ba??t ngua��n ta�� nha�?ng tha�� mA� tia�?n cA? tha�? mua. Nia�?m tin nA�y r??i vA�o nhA?m nha�?ng ng?�a�?i na�? na?�n cha��ng cha??t vA� la??m da�?ng tha?� tA�n da�?ng quA? ma��c A�a�? mua nha�?ng tha�� gA?y a??n t?�a�?ng va��i ng?�a�?i khA?c. “Ha�? tin ra?�ng tia�?n sa?? gia??i quya??t ta??t ca?? cA?c va??n A�a�?a�? GiA?o s?� Klontz cho bia??t, “A?A?y lA� nia�?m tin a??nh h?�a�Yng ta��i A�a sa�� nha�?ng ng?�a�?i sa��ng a�Y Ma�?.a�?
A?a��a Va�� HA?a Tia�?n (Money Status): Nha�?ng ng?�a�?i chia sa?? nia�?m tin nA�y th?�a�?ng mang giA? tra�� ca��a ba??n thA?n so sA?nh va��i tA�i sa??n ca��a ha�?. NghA�a lA� cA�ng nhia�?u tia�?n thA� A�a��a va�� trong xA? ha��i ca��a ha�? cA�ng cao. Nha�?ng ng?�a�?i nA�y th?�a�?ng cA? ra��i ro tA�i chA�nh cao vA� ha�? th?�a�?ng A�a?�u t?� tA�i chA�nh vA�o cA?c ma�?c A�A�ch gA?y a??n t?�a�?ng va��i ba??n bA? vA� nha�?ng ng?�a�?i xung quanh ha�?. CA?c hA�nh vi A�ia�?n hA�nh lA� dA?ng tia�?n mua ba?�ng ca??p, cha��c va�� trong xA? ha��i.
Ca??nh GiA?c Tia�?n (Money Vigilance): A?A?y lA� nia�?m tin duy nha??t khA?ng cA? ma��t tA?c A�a��ng tiA?u ca��c la��n va�? tA�i chA�nh. Nha�?ng ng?�a�?i cA? quan A�ia�?m nA�y th?�a�?ng khA?ng mua��n chia sa?? thA?ng tin va�? thu nha?�p hoa?�c tA�i sa??n ca��a ha�? vA� ha�? cA�ng khA?ng chi tiA?u quA? ma��c. Tuy nhiA?n sa�� tha?�n tra�?ng quA? ma��c va�? chi tiA?u khia??n nha�?ng ng?�a�?i nA�y khA?ng h?�a�Yng tha�? nha�?ng la�?i A�ch mA� A�a��ng tia�?n cA? tha�? mang la??i.
CA?c va??n A�a�? c?? ba??n va�? tA�i chA�nh khA?ng pha��c ta??p, vA� ma��i chA?ng ta A�a�?u cA? kha?? nA?ng quya??t A�a��nh tA�i chA�nh ca��a ba??n thA?n, khA?ng liA?n quan A�a??n chA?ng ta lA� a vA� quA? kha�� tA�i chA�nh nh?� tha?? nA�o. Khi chA?ng ta A�A? xA?c A�a��nh A�?�a�?c quan A�ia�?m va�? tA�i chA�nh ca��a ba??n thA?n, nA?n thay A�a��i cA?c quan A�ia�?m tiA?u ca��c vA� thay vA�o cA?c hoa??t A�a��ng tA�i chA�nh lA�nh ma??nh nh?�: duy trA� na�? ha�?p lA� vA� tha??p, cA? ma��t ka?? hoa??ch tia??t kia��m, cA�ng nh?� ma��t ka?? hoa??ch chi tiA?u. A? tha��c cao va�? tA�i chA�nh khA?ng cha�� giA?p ta tra�Y nA?n phong phA? h??n va�? va?�t cha??t mA� cA?n tra�Y nA?n giA�u ca??m xA?c h??n.
|