Sợ hãi là gì?

Sợ hãi là một cảm xúc tự nhiên, mạnh mẽ và nguyên thủy của con người. Nó liên quan đến phản ứng sinh học phổ quát cũng như phản ứng do cảm xúc cá nhân cao. Nỗi sợ hãi cảnh báo chúng ta về sự hiện diện của nguy hiểm hoặc mối đe dọa hay  có thể bị tổn hại, cho dù mối nguy hiểm đó là thể chất hay tâm lý.

Đôi khi nỗi sợ hãi bắt nguồn từ những mối đe dọa thực sự, nhưng nó cũng có thể bắt nguồn từ những mối nguy hiểm tưởng tượng. Sợ hãi cũng có thể là triệu chứng của một số tình trạng sức khỏe tâm thần bao gồm rối loạn hoảng sợ, rối loạn lo âu xã hội, ám ảnh sợ và rối loạn Stress sau chấn thương (PTSD).

Sợ hãi bao gồm hai phản ứng chính đối với một số loại mối đe dọa được nhận thức: sinh học và cảm xúc.

Phản ứng sinh học

Sợ hãi là một cảm xúc tự nhiên và là một cơ chế phòng vệ nhằm duy trì sự sinh tồn. Khi chúng ta đối mặt với một mối đe dọa được nhận thức, cơ thể chúng ta phản ứng theo những cách cụ thể. Các phản ứng thể chất đối với nỗi sợ hãi bao gồm đổ mồ hôi, tăng nhịp tim và mức adrenaline cao khiến chúng ta cực kỳ tỉnh táo.

Phản ứng vật lý này còn được gọi là phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”, trong đó cơ thể bạn tự chuẩn bị để nghênh chiến hoặc bỏ chạy. Phản ứng sinh hóa này có thể là một sự phát triển để tiến hóa. Đó là một phản ứng tự động rất quan trọng đối với sự sống còn của con người.

Phản ứng do cảm xúc

Mặt khác, phản ứng cảm xúc đối với nỗi sợ hãi được cá nhân hóa rất cao. Bởi vì nỗi sợ hãi liên quan đến một số phản ứng hóa học tương tự sản sinh trên não của chúng ta mà những cảm xúc tích cực như hạnh phúc và phấn khích, cảm giác sợ hãi trong một số trường hợp nhất định có thể tạo ra sự phấn khích, như khi bạn xem những bộ phim kinh dị.

Một số người là những người tìm kiếm adrenaline, phát triển mạnh trong các môn thể thao mạo hiểm và các tình huống hồi hộp gây sợ hãi khác. Những người khác có phản ứng tiêu cực với cảm giác sợ hãi, tránh những tình huống gây sợ hãi bằng mọi giá.

Mặc dù phản ứng vật lý là giống nhau, nhưng trải nghiệm sợ hãi có thể được nhìn nhận là tích cực hoặc tiêu cực và cũng tùy thuộc vào mỗi người.

Triệu chứng

Nỗi sợ hãi thường bao gồm cả các triệu chứng về thể chất và cảm xúc. Mỗi người có thể cảm thấy sợ hãi khác nhau, nhưng một số dấu hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau ngực
• Ớn lạnh
• Khô miệng
• Buồn nôn
• Tim đập loạn nhịp
• Hụt hơi
• Đổ mồ hôi
• Run rẩy
• Bụng khó chịu

Ngoài các triệu chứng sợ hãi về thể chất, mọi người có thể gặp phải các triệu chứng tâm lý như bị choáng ngợp, cảm giác khó chịu, cảm giác mất kiểm soát hoặc cảm giác cái chết sắp tới.

Chẩn đoán

Nên nhờ giúp đỡ từ phía bác sĩ nếu bạn đang trải qua cảm giác sợ hãi dai dẳng và quá mức. Bác sĩ có thể tiến hành khám sức khỏe và thực hiện các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm để đảm bảo rằng nỗi sợ hãi và lo lắng của bạn không liên quan đến tình trạng bệnh lý mà chưa được phát hiện.

Bác sĩ cũng sẽ hỏi các câu hỏi về các triệu chứng của bạn gồm những gì và thời gian bạn mắc chúng là khi nào, cường độ tái diễn và các tình huống có có thể kích hoạt chúng. Tùy thuộc vào các triệu chứng của bạn, bác sĩ có thể chẩn đoán bạn mắc một trong những loại rối loạn lo âu, hay như chứng ám ảnh sợ hãi.

Ám ảnh

Một khía cạnh của rối loạn lo âu có thể coi xu hướng phát triển chứng sợ hãi. Trong đó hầu hết mọi người có xu hướng chỉ trải qua nỗi sợ hãi trong một tình huống được coi như đáng sợ hoặc đe dọa, những người sống chung với chứng rối loạn lo âu có thể trở nên sợ hãi rằng họ sẽ trải qua cảm giác sợ hãi. Họ coi cảm giác sợ hãi của mình là tiêu cực đồng thời cố gắng tránh những cảm giác đó.

Ám ảnh được hiểu như sự thay đổi phản ứng sợ hãi bình thường. Nỗi sợ hãi hướng về một đối tượng hoặc tình huống không gây nguy hiểm thực sự. Mặc dù bạn nhận ra rằng nỗi sợ hãi là vô lý, bạn không thể không phản ứng lại. Theo thời gian, nỗi sợ hãi có xu hướng trở nên tồi tệ hơn khi cảm giác sợ hãi phản ứng lại nỗi sợ hãi.

Nguyên nhân

Nỗi sợ hãi là vô cùng phức tạp. Một số nỗi sợ có thể là kết quả của trải nghiệm hoặc chấn thương, trong khi những nỗi sợ khác có thể biểu hiện nỗi sợ hoàn toàn về một điều gì khác, chẳng hạn như mất kiểm soát. Tuy nhiên, những nỗi sợ hãi khác có thể xảy ra vì chúng gây ra các triệu chứng về thể chất, chẳng hạn như sợ độ cao vì chúng khiến bạn cảm thấy chóng mặt và đau bụng.

Một số tác nhân gây sợ hãi phổ biến bao gồm:

• Một số đối tượng hoặc tình huống cụ thể (nhện, rắn, độ cao, bay, v.v.)
• Các sự kiện tương lai
• Sự kiện tưởng tượng
• Những nguy hiểm thực sự về môi trường
• Điều chưa biết

Một số nỗi sợ hãi có xu hướng bẩm sinh và có thể bị ảnh hưởng về mặt tiến hóa vì chúng hỗ trợ cho sự sống còn. Những người khác được học hỏi và được kết nối với các hiệp hội hoặc trải nghiệm đau thương.

Phân loại

Một số dạng rối loạn lo âu khác nhau được đặc trưng bởi sự sợ hãi bao gồm:

• Chứng sợ đám đông
• Rối loạn lo âu lan toả
• Rối loạn hoảng sợ
• Rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD)
• Rối loạn lo âu phân ly
• Rối loạn lo âu xã hội
• Ám ảnh cụ thể
• Rối loạn lo âu xã hội

Trị Liệu

Tiếp xúc nhiều lần với các tình huống tương tự dẫn đến sự quen thuộc, có thể làm giảm đáng kể phản ứng sợ hãi của cả hai. Cách tiếp cận này là cơ sở của một số phương pháp điều trị ám ảnh, phụ thuộc vào việc từ từ giảm thiểu phản ứng sợ hãi bằng cách làm cho nó cảm thấy quen thuộc.

Các phương pháp điều trị ám ảnh dựa trên tâm lý sợ hãi có xu hướng tập trung vào các kỹ thuật như giải mẫn cảm có hệ thống và lũ lụt. Cả hai kỹ thuật đều hoạt động với các phản ứng tâm sinh lý của cơ thể để giảm bớt sự sợ hãi.

Giải mẫn cảm có hệ thống 

Với việc giải mẫn cảm có hệ thống, bạn dần dần bị dẫn dắt qua một loạt các tình huống tiếp xúc. Ví dụ, nếu bạn sợ rắn, bạn có thể dành buổi đầu tiên để bác sĩ trị liệu nói về rắn. Từ từ, trong các buổi tiếp theo, bác sĩ trị liệu sẽ hướng dẫn bạn xem hình ảnh về rắn, chơi với rắn đồ chơi và cuối cùng là xử lý một con rắn sống. Điều này thường đi kèm với việc học và áp dụng các kỹ thuật đối phó mới để quản lý phản ứng sợ hãi.

Đương đầu 

Đây là một loại kỹ thuật bóc tách có thể khá thành công. Đương đầu dựa trên tiền đề rằng nỗi ám ảnh của bạn là một hành vi đã học được đồng thời bạn cần phải học cách buông bỏ nó. Với đương đầu, bạn phải tiếp xúc với một lượng lớn đối tượng sợ hãi hoặc tiếp xúc với tình huống sợ hãi trong một khoảng thời gian dài trong môi trường an toàn, được kiểm soát cho đến khi nỗi sợ hãi giảm bớt. Ví dụ, nếu bạn sợ máy bay, bạn vẫn phải đi lên một chiếc máy bay.

Mục đích là nhằm đưa bạn vượt qua sự lo lắng cùng với nguy cơ hoảng sợ bên trong bạn đến một nơi mà bản thân bạn phải đương đầu với nỗi sợ hãi đó, cuối cùng nhận ra rằng bạn vẫn ổn. Điều này có thể giúp củng cố phản ứng tích cực (bạn không gặp nguy hiểm) với một sự kiện đáng sợ (bạn đang ở trên máy bay và bay trên bầu trời), cuối cùng giúp bạn vượt qua nỗi sợ hãi.

Mặc dù các phương pháp điều trị này có thể mang lại hiệu quả cao, nhưng điều quan trọng là các phương pháp đương đầu như vậy chỉ được thực hiện khi có sự hướng dẫn của một chuyên gia sức khỏe tâm thần được đào tạo.

Giải Pháp

Cũng có những bước mà bạn có thể thực hiện để giúp đối phó với nỗi sợ hãi trong cuộc sống hàng ngày. Những chiến lược như vậy tập trung vào việc quản lý các tác động thể chất, cảm xúc và hành vi của nỗi sợ hãi. Một số điều bạn có thể làm bao gồm:

• Nhận hỗ trợ xã hội. Có những người hỗ trợ trong cuộc sống có thể giúp bạn kiểm soát cảm giác sợ hãi của mình.
• Thực hành chánh niệm. Mặc dù không phải lúc nào bạn cũng có thể ngăn chặn một số cảm xúc nhất định, nhưng lưu tâm có thể giúp bạn quản lý chúng và thay thế những suy nghĩ tiêu cực bằng những suy nghĩ hữu ích hơn.
• Sử dụng các kỹ thuật quản lý căng thẳng như hít thở sâu, thư giãn cơ bắp và liên tưởng.
• Giữ gìn sức khoẻ. Ăn uống điều độ, tập thể dục thường xuyên và ngủ đủ giấc mỗi đêm.

Kết luận

Sợ hãi là một cảm xúc quan trọng của con người có thể giúp bảo vệ bạn khỏi nguy hiểm và chuẩn bị cho bạn hành động, nhưng nó cũng có thể dẫn đến cảm giác lo lắng kéo dài hơn. Tìm ra cách kiểm soát nỗi sợ hãi có thể giúp bạn đối phó tốt hơn với những cảm giác này và ngăn chặn sự lo lắng.

———————

>>Tác giả: Lisa Fritscher

>>Nguồn: What Is Fear?

>> Theo Verywellmind.com