Hia�?u va�? stress
KhA?ng cA? stress cA? la?? con ng?�a�?i cA�ng khA?ng tha�? ta��n ta??i. Tha?? nh?�ng, stress v?�a�?t ng?�a�?ng A�a??n ma��t ma��c nA�o A�A? thA� con ng?�a�?i cA�nga��khA?ng tha�? ta��n ta??i, ba�Yi chA�nh stress gA?y ra nhia�?u tha�� ba��nh va�? tha�? cha??t vA� tA?m tha?�n, nA?n ra??t ca?�n bia??t cA?ch “xa??a�? stress trong cua��c sa��ng A�a?�y cA?ng tha??ng, A?u lo hia��n nay.
|
Stress lA� ma��t pha??n a��ng ba??o va��, khi c?? tha�? ba�� ma��t ma��i A�e da�?a, ma��i nguy hia�?m xa??y A�a??n cho nA?. Ng?�a�?i ta ga�?i nA? lA� pha??n a��ng (hay A�A?p a��ng) “chia??n A�a??u hoa?�c ba�? cha??ya�? (fight or flight response), nghA�a lA� trong tA�nh hua��ng A�A?, cha�� cA? hai cA?ch A�a�? cha�?n la��a: chia??n A�a??u A�a�? sinh ta��n hoa?�c ba�? cha??y A�a�?a�� sinh ta��n!LA?c A�A?, c?? tha�? pha??i huy A�a��ng toA�n la��c A�a�? A�a��i phA?. NA?o thA?y sa?? ra la��nh tia??t cA?c kA�ch thA�ch ta�� ca?�n thia??t, nA�o adrA�naline, nA�o norepinephrine, cortisola��a�� a??t A�a�� vA�o mA?u. Tim A�a?�p nhanh A�a�? b??m mA?u va�? cA?c c?? ba??p la��n, pha��i ha��n ha�?n tA?ng ta��c b??m oxy, A�?�a�?ng huya??t va�?t lA?n cao nha?�m tA?ng c?�a�?ng kha?�n ca??p nA?ng l?�a�?ng, A�a��ng ta�� ma??t na�Y to A�a�? nhA�n cho rA�, tai va�?nh lA?n, mA�i pha��ng raa�� TA?m la??i, ma�?i tha�� A�a�?u pha??i trong t?� tha?? sa?�n sA�ng. Trong lA?c cA?c ma??ch mA?u la��n chuya�?n mA?u A�a??n cA?c ba??p c?? thA� ma??ch mA?u nha�? ngoa??i biA?n co tha??t la??i, A�a�? na??u cA? ba�� th?�??ng thA� mA?u cA�ng khA?ng ba�� ma??t nhia�?ua�� VA� tha?? mA� ng?�a�?i ba�� stress th?�a�?ng ma?�t mA�y tA?i nga??t, xanh lA?, tay chA?n A�?? ca��ng!
(A?a??i ha�?c Y khoa Harvard ?�a��c tA�nh cA? ta�� 60%- 90% ba��nh nhA?n (a�Y Ma�?) tA�m A�a??n bA?c sA� lA� do stress_ a??nh minh ha�?a)
Stress ca??p tA�nh cA? nha�?ng pha??n a��ng ma??nh h??n ta t?�a�Yng. Ma��t ng?�a�?i A�ang A�a��ng tr?�a��c chua��ng ca�?p, tha??y ca�?p sa��ng chua��ng thA�a�� phA?n, n?�a��c tia�?u tA?e ra mA� khA?ng hay, tay chA?n ba��n ra��n, nga??t xa��u. Nguy c?? qua A�i, hia�?m ha�?a cha??m da��t thA� ma�?i tha�� la??i tra�Y va�? tra?�t ta�� cA�. Tim A�a?�p cha?�m la??i, h??i tha�Y A�ia�?u hA?a, ba??p c?? buA?ng xa??. Na??u sa�� A�e da�?a khA?ng mA?nh lia��t nh?�ng ca�� da��n da?�p, ha??t la��p nA�y ta��i la��p khA?c, A�a??n ma��t lA?c v?�a�?t quA? ma��c cha��u A�a��ng ga�?i lA� “ma??t bA?a�? thA� sa?? ta??o ra nha�?ng hia��u a��ng A?m tha?�m gA?y tA?c ha??i khA?ng l?�a�?ng A�?�a�?c lA?n tha�? cha??t vA� tA?m tha?�n ca��a ta. Tha�?i A�a??i ngA�y nay, con ng?�a�?i A�t cA? da��p chia??n A�a??u ma��t ma??t ma��t cA?n tr?�a��c thA? da�? hay tr?�a��c “hA?n tA?n mA�i A�a??na�? nh?� x?�a. Nh?�ng con ng?�a�?i ngA�y nay la??i pha??i th?�a�?ng xuyA?n A�a��i A�a?�u va��i nha�?ng “hA?n tA?n mA�i A�a??na�? cA?n nguy hia�?m h??n, kia�?u “ba�? ngoA�i th??n tha��t nA?i c?�a�?i / ba�? trong nham hia�?m gia??t ng?�a�?i khA?ng daoa�?. Stress v?�a�?t qua ng?�a�?ng lA?c nA�o khA?ng hay vA� da?�n ta��i vA? sa�� ba��nh ta?�t mA� bA?c sA� cA�ng pha??i bA? tay, A�A�nh ga??n cho nha�?ng cA?i tA?n m?? ha�� nh?� “ra��i loa??n cha��c nA?nga�?, “ma��t ma�?i kinh niA?na�?, “ra��i loa??n tha?�n kinh tha��c va?�ta�?a�� A?a??i ha�?c Y khoa Harvard ?�a��c tA�nh cA? ta�� 60%- 90% ba��nh nhA?n (a�Y Ma�?) tA�m A�a??n bA?c sA� lA� do stress. Stress liA?n quan A�a??n ra??t nhia�?u ba��nh lA? nh?� nha��i mA?u c?? tim, tA?ng huya??t A?p, tia�?u A�?�a�?ng, suya��n, A�au nha��c kinh niA?n, ma??t nga��, da�� a��ng, nha��c A�a?�u, A�au tha??t l?�ng, ma��t sa�� ba��nh ngoA�i da, ung th?�, tai na??n th?�??ng tA�ch, ta�� ta��, tra?�m ca??m, gia??m mia��n da��ch v.va�� TA?m la??i lA� ra??t pha��c ta??p. BA?c sA� na??u khA?ng quan tA?m A�A?ng ma��c a�� A�au A�A?u cha�?a A�A? a�� thA� cha�� cha�?a A�a��??c tria��u cha��ng bA?n ngoA�i cA?n cA?i ga��c sA?u tha??m bA?n trong lA� stress va?�n khA?ng A�a��??c gia??i ta�?a, ba��nh va?�n ca�� lua?�n qua?�n loanh quanh , chuya�?n ta�� “ba��nha�? nA�y qua “ba��nha�? khA?c, vA� do A�A?, cha??t la��??ng cua��c sa��ng ba�� gia??m sA?t rA� ra��t! Nhia�?u khi ta t?�a�Yng cholesterol xa??u tA?ng cao trong mA?u lA� do tha��c A?n, nh?�ng khA?ng pha??i, do stress nhia�?u h??n! Tia�?u A�?�a�?ng t?�a�Yng do A?n nhia�?u cha??t nga�?t, tha��c ra do stress nhia�?u h??n. Ta tha??y A�a�?i sa��ng cA�ng cA?ng tha??ng, ba��nh tia�?u A�?�a�?ng cA�ng phA?t tria�?n ma??nh!. a�z n?�a��c ta ma��i ma??y nA?m tr?�a��c, tia�?u A�?�a�?ng cha�� lai rai, bA?y gia�? thA�a�� “nA?m sau cao h??n nA?m tr?�a��ca�?, lan trA�n ca?? a�Y thA�nh tha�� la?�n nA?ng thA?n! CA?c nghiA?n ca��u trA?n tha?? gia��i cA�ng cho tha??y vA�o tha�?i ka�? kha��ng hoa??ng kinh ta??, ng?�a�?i lA�m via��c a�Y nha�?ng khu va��c da�� ba�� sa tha??i thA� cha??t vi tim ma??ch, tai bia??n ma??ch mA?u nA?o cao ga??p A�A?i cA?c khu va��c khA?ca��! Stress thay A�a��i ta�� ng?�a�?i nA�y sang ng?�a�?i khA?c. CA?ng ma��t sa�� via��c, va��i ng?�a�?i nA�y thA� na��i A�iA?n lA?n cA?n va��i ng?�a�?i kia cha�� lA� ma��t trA? c?�a�?i, va��i ng?�a�?i nA�y lA� ca?? ma��t sa�� sa�?p A�a��, va��i ng?�a�?i kia lA� ma��t bA�i ha�?ca�� CA?ng lA� con A?ng bA� “viA?n ngoa??i ha�? V?�??nga�?, cA?ng “sa??m sa��a bA? hA�nh ch??i xuA?na�?, mA� ThA?y Kia�?u thA� khA?c s?�a��t m?�a��t, tha�Y than, na?�m ma��ng, lA�m m?�a�?i khA?c A�oan tr?�a�?ng A�a?�y n?�a��c ma??t trong khi ThA?y VA?n nga??c nhiA?n sao cha�� mA�nh “ka�? ca�?ca�? va?�y! Ha??n lA� bA?n trong ThA?y Kia�?u cA? cA?i gA� A�A? khA?c va��i ThA?y VA?n, ba�Yi bA?n ngoA�i thA� ca?? hai A�a�?u “m?�a�?i phA?n va??n m?�a�?ia�? ca??! Ng?�a�?i da�� ba�� stress lA� ng?�a�?i th?�a�?ng cA? tA�nh quA? lo la??ng, ca?�u toA�n, hay ta�� cha�� trA�ch, thia??u quya??t A�oA?n, hay do da��a�� Na??u ba�� thA?m sa��c A�p ta�� bA?n ngoA�i thA� da�� suy sa�?p, da�� ba�� v?�a�?t ng?�a�?ng! Nhia�?u ha�?c sinh ha�?c gia�?i mA� thi ra��t cho lA� “ha�?c tA�i thi pha?�na�? ma��t pha?�n chA�nh lA� do stress! Gia A�A�nh ka�? va�?ng nhia�?u quA?, ta??o ma��t A?p la��c vA? hA�nh, khia??n em khA?ng cA?n lA� chA�nh mA�nh na�?a! Nha�?ng da??u hia��u sa��m A�a�? nha?�n bia??t stress lA� cA? va??n A�a�? va�? trA� nha�� nh?� hay quA?n, ma??t A�a��nh h?�a��ng, th?�a�?ng hoang manga�� (Ng?�a�?i ba�� stress lA?u dA�i a??nh h?�a�Yng tra?�m tra�?ng ta��i sa��c kha�?e _ s?? A�a�� minh ha�?a)
Va�? ca??m xA?c thA� da�� dao A�a��ng, ba��t ra��t, da�� ba�� kA�ch A�a��ng, tA?m tA�nh ba??t th?�a�?ng, hay cA?u ga??t, lA?c nA�o cA�ng cA? ca??m giA?c ba�� trA�n nga?�p, ra??t khA? tA�m A�?�a�?c sa�� th?� giA?n. Trong lA?c ngha�� ng??i mA� va?�n ca�� lo la??ng, tha?�m chA� cA?n lo la??ng nhia�?u h??n! CA?c tria��u cha��ng va�? tha�? cha??t da�� nha?�n ra nh?� nha��c A�a?�u, A�au l?�ng, ra��i loa??n tiA?u hA?a, bua��n nA?n, chA?ng ma?�t.. A?a?�c bia��t A�au ca��t sa��ng ca�� hay ca��t sa��ng tha??t l?�ng. Ca�� t?�a�Yng lA� loA?ng x?�??ng, lA� gai ca��t sa��ng, lA� thoA?t va�� A�iA? A�a��m gA� gA� A�A?, tha��c ra ga��c a�Y stress. Ng?�a�?i ba�� stress da�� ba�� ba��nh va?�t, ca??m cA?m tria�?n miA?n vA� sa��c A�a�? khA?ng gia??m sA?t A�A?ng ka�?, da�� ba�� ma??t nga��, ta��c nga��c, tim A�a?�p nhanh vA� a�� da�� na��i ma�?n, na��i chA�m trA?n da. KhA?ng cA? gA� nga??c nhiA?n vA� a�Y trong phA?i thai, nA?o vA� da va��n cA?ng xua??t phA?t ta�� ma��t lA? ma?�m ngoai bA� (ectoderme). NA?o mA� ba??t an thA� da cA�ng nhA?n nhA?m, na��i ma�?n, na��i chA�m, cha�?a hoA�i khA?ng kha�?i, thoa ma�? pha?�m A�a??c tia�?n cA�ng vA? A�ch. NA?o mA� an vui thA� da cA�ng t?�oi nhua?�n, ha��ng hA�o, sA?ng lA?ng. Ng?�a�?i ba�� stress cA?n hay cA? nha�?ng hA�nh vi ba??t th?�a�?ng nh?� ta�� d?�ng thA?m A?n, A?n hoA�i, lA?n cA?n A�a��t nga��t; hoa?�c ba��ng nhiA?n ba�? A?n, sa�?t kA? A�a��t nga��ta�� CA? ng?�a�?i cA?n A�i qua A�i la??i, A�i ta��i A�i lui, ca??n mA?ng tay, nhai nhA?p nhA�p. CA?c hua?�n luya��n via��n bA?ng A�A?, A?ng nA�o cA�ng hay A�i qua A�i la??i, A�i ta��i A�i lui, nhai nhA?p nhA�p “sinh-goma�? hoa?�c phA� phA?o thua��c lA? liA?n ta�?c gia�?a lA?c hai A�a��i bA?ng va�?n nhau trA?n sA?n. Ha�? ba�� stress. Nh?�ng A�A? lA� ma��t tha�� stress ca??p, coi cA?ng va?�y mA� hia�?n, chA?ng qua, ha??t tra?�n A�a??u lA� xong, la??i ba??t tay nhau vui va?�! CA?n cA?i tha�� stress nhai nhA?p nhA�p kia�?u “ga?�m ma��t kha��i cA?m ha�?n trong cA�i sa??ta�?a�� ma��i lA� tha�� stress na?�ng, ma??n tA�nh, tria�?n miA?n, sinh A�a�� tha�� chuya��n. TrA�ch “Nha�?ng A�ia�?u ca?�n bia??t va�? stress vA� ngha�� thua?�t xa?? stress” |